Coğrafi işaret, bir bölgenin, alanın veya ülkenin coğrafi özelliklerinden, geleneksel üretim metodlarından veya belirli bir nitelikten kaynaklanan ve bu nedenle o bölgeye, alana veya ülkeye özgü olduğu kabul edilen tarım ürünleri, gıda ürünleri veya el sanatları gibi ürünlerin korunması amacıyla kullanılan bir tescil sistemidir.
Bir ürünün coğrafi işareti alabilmesi için genellikle belirli kriterlere uyması gereklidir. Bu kriterler genelde şu özellikleri içerir:
- Coğrafi Sınırlar: Ürün, belirli coğrafi sınırlar içinde üretilmelidir. Bu sınırlar genellikle coğrafi işaretin kaydedildiği ülkenin sınırları içinde yer alır.
- Coğrafi Özellikler: Ürün, coğrafi bölgenin özel iklim, toprak, su kaynakları gibi doğal faktörleri nedeniyle o bölgede benzersiz bir şekilde gelişmelidir.
- Karakteristik Özellik: Ürün, belirli bir coğrafi bölgede üretildiğini belirten özelliklere sahip olmalıdır. Bu özellik, ürünün kalitesi, tadı, aroması, rengi veya başka bir belirgin özelliği olabilir.
- Geleneksel Üretim Metodları: Ürün, belirli bir coğrafi bölgede geleneksel üretim yöntemleri kullanılarak üretilmelidir. Bu, ürünün o bölgedeki kültürel ve tarihi bağlamını yansıtabilir.
- Belirgin Kalite ve Ün: Coğrafi işarete sahip bir ürün, bu coğrafi bölgeden gelmenin bir markası olarak kabul edilen belirgin bir kalite ve üne sahip olmalıdır.
Bu kriterlere uyan bir ürün, coğrafi işaret başvurusu yaparak, ürününün belirli bir coğrafi bölgeye ait olduğunu ve bu bölgeyle özdeşleştiğini resmi olarak kayıt altına alabilir. Bu kayıt, ürünü taklitlerden korumak ve tüketicilere ürünler arasında kalite ve köken garantisi sağlamak amacıyla yapılır
Coğrafi işaret başvuruları genellikle menşe ve mahreç olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır.
Menşe Başvurusu: Menşe başvurusu, ilgili ürünün tüm niteliklerinin söz konusu bölge ile bire bir bağlı olduğunu ifade eder. Bu başvuru türü, belirli bir coğrafi bölgede üretilen ve o bölge ile özdeşleşen ürünleri kapsar. Bu ürünler, belirli bir coğrafi sınırlar içinde yetiştirilmiş veya üretilmiş olmalıdır. Bu kategoriye giren ürünlerin diğer bölgelerde yetiştirilen veya üretilen benzer ürünlerden farklı ve özgün olduğu tescillenir. Örneğin, Afyon kaymağı, Finike portakalı, Anzer balı, Van otlu peyniri gibi ürünler bu kategoriye örnektir.
Mahreç Başvurusu: Mahreç başvurusu ise coğrafi kavram açısından daha esnek olmakla birlikte, ürünün özelliklerini ve üretim yöntemlerini gözetir. Bu başvuru türü, belirli bir coğrafi bölgeye bağlı olmaksızın, ürünün belirgin özelliklerini taşımasına odaklanır. Yani, ürün coğrafi sınırlar içinde değilse bile belirgin bir kalite ve karakteristik özellik taşıdığında tescil edilebilir. Örneğin, Akçaabat köftesi, Balıkesir höşmerim tatlısı, Adana kebabı, Antakya künefesi gibi ürünler bu kategoriye örnektir.
Her iki başvuru türü de, coğrafi işaretin ürünü koruma amacına hizmet eder ve tüketicilere belirli bir bölgeden geldiğine dair güvence sağlar.
Başvurularda Ürünün tanımı ve ayırt edici özellikleri doğru olarak belirtilmelidir.Ürünün tanımı, ürünün ve gerekiyorsa hammaddesinin fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik, duyusal ve benzeri özelliklerini açıklayıcı teknik bilgiler belirtilmeli, bu bilgilere dayanak teşkil eden bilimsel çalışmalar ve ilgili çalışmalar ve ilgili diğer belgeler ek ile ibraz edilmelidir. Anlatımda kullanılan terimlerin bilimsel kavramlara uygun olmasına dikkat edilmelidir.
Başvuruya konu ürünün yukarıda belirtilmiş coğrafi alan içinde üretilmiş / yetiştirilmiş olması halinde kazanmış olduğu özellikler genel olarak tanımlanarak başlanmalı; coğrafi alan ile ürün arasındaki ilişki vurgulanmalıdır.Diğer bir deyişle “Bu ürünü diğer yerlerde üretilen aynı tür ürünlerden farklı kılan nedir?”
sorusuna cevap verilmelidir.
Örneğin ; Edremit Zeytinyağı
Edremit Zeytinyağı, sadece coğrafi sınır olarak belirlenen yörede yetişen Edremit yağlık zeytin çeşidinden elde edilebilir. Ürün ayırt edici özelliklerini yörenin coğrafi yapısı, iklimi, toprak yapısı gibi kendine has unsurlardan alır. Yörenin zeytin tarımında zararlı olabilecek hâkim rüzgârlardan bölge zeytinliklerini koruyan Kazdağları, Madra gibi dağlarla çevrilmesi, Edremit Körfezinden esen nemli imbat rüzgarı en kurak yıllarda dahi zeytinlerin zarar görmesini engeller. Bu durum Edremit Zeytinyağının kalitesinde üstünlük sağlayan ve ürüne ayırt edici özelliklerini kazandıran unsurların başında gelmektedir. Yörenin uygun miktarda ve dengeli yağmur rejimine sahip olması da bu konuda belirleyici unsurlardandır. Yağış miktarı 600-700 kg/m2 arasında değişiklik göstermektedir.
Kimler Başvurabilir?
- Üretici grupları, ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler başvuru yapma hakkına sahiptir.
- Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici başvuru yapma hakkına sahiptir.
- Başvuru sahibinin bu gruplardan hangisine dâhil olduğu belirtmeli, gerekiyorsa bu durumu kanıtlar belge sunulmalıdır.
Yetkilendirilmiş Kurumlar:
- Türkiye’de coğrafi işaret başvuruları, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından değerlendirilir ve tescil edilir. TÜRKPATENT, coğrafi işaretlerin kaydını ve yönetimini üstlenmiş bir kurumdur.
Coğrafi işaret almak, değerli bir ürünün sadece belirli bir coğrafi bölgeye ait olduğunu vurgulamakla kalmaz, aynı zamanda ürünün kalitesini ve güvenilirliğini de simgeler. Türkiye’de bu süreç, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından yönetilmektedir. Detaylı bilgiler ve güncel prosedürler için TÜRKPATENT’in resmi web sitesini ziyaret edebilirsiniz.