Türkiye’de organik tarım faaliyetleri 1980’lerin ortasında ilk kez Ege Bölgesi’nde başlamıştır . İhraç ürünleri talebiyle başlayan bu girişim, önce Ege’de organik üzüm, ardından incir ve kayısı üretimiyle gelişmiş ve zamanla tüm ülkeye yayılmıştır . Bu tarihsel gelişim, Ege Bölgesi’ni organik tarımda bir öncü yapmış ve günümüzde de Ege, organik ürün (özellikle kuru meyve, zeytinyağı, sebze) üretiminde üst sıralarda yer almaktadır. Organik tarım açısından avantajlı bölgeler genellikle iklimi ılıman ve çeşitliliğe imkan veren ya da geleneksel tarımda kimyasal kullanımının nispeten düşük olduğu bölgelerdir.
Bu bağlamda, Akdeniz Bölgesi organik tarım için uygun bir ekoloji sunar: Antalya ve Mersin civarında örtü altı üretimde dahi organik yöntemlere geçiş çalışmaları vardır; Isparta’da organik gül üretimi, Hatay’da organik zeytin yetiştiriciliği gibi örnekler mevcuttur. Karadeniz Bölgesi, özellikle Doğu Karadeniz, çay tarımında kimyasal girdi kullanımının zaten sınırlı olması nedeniyle organik çay üretimine elverişlidir – Çaykur, Rize’de organik çay tarımı projeleri yürütmektedir. Ayrıca fındık bahçelerinde de organik sertifika alan üreticiler bulunmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi, sanayileşmenin az olduğu, tarımsal kimyasal kullanımının düşük kaldığı bir bölge olarak organik tarım ve hayvancılığa büyük potansiyel taşır; Kars, Erzurum yöreleri organik bal ve süt ürünleri ile öne çıkmaya başlamıştır. İklimin sertliği nedeniyle ürün çeşidi az olsa da, mevcut üretimde doğal yöntemler yaygındır. İç Anadolu Bölgesi’nde de organik tarım yapan çiftçi sayısı artmaktadır; özellikle Konya, Ankara gibi illerde organik tahıl ve baklagil üretimi teşvik edilmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ise geniş arazilerde konvansiyonel tarımın yoğun yapıldığı bir bölge olmakla birlikte, burada da organik pamuk ve organik kırmızı mercimek gibi projeler mevcuttur. Mesela Şanlıurfa Harran Ovası’nda bazı çiftçiler organik pamuk üretimi yaparak tekstil sanayine hammadde sağlamaktadır. Marmara Bölgesi’nde organik tarım daha çok küçük ölçekli aile işletmelerinde veya kırsal alanlarda görülür; Bursa’nın dağ ilçelerinde organik kestane, Yalova’da organik çilek vb. gibi örnekler vardır ancak bölge genelinde yoğun tarım uygulamaları hakim olduğundan organik üretim oranı sınırlıdır.
Genel tarımsal verimlilik değerlendirmesi yapıldığında, sulama ve iklim avantajına sahip bölgeler daha yüksek verimler almaktadır. Örneğin, GAP kapsamında sulanan Harran Ovası’nda pamuk ve mısırda dekara verim Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ege ve Akdeniz’de yıl içinde birden çok ürün alma (örneğin Çukurova’da üst üste pamuk ve buğday yetiştirme) imkanı verimliliği artırmaktadır . Marmara Bölgesi’nde modern tarım teknikleriyle (Trakya’da mekanizasyon, yüksek kaliteli tohum gibi) birim alandan alınan ürün miktarı yüksektir. İç Anadolu’da kuraklık nedeniyle verimler doğal olarak düşüktü, ancak son yıllarda artan sulama yatırımları ve kurak dayanıklı tohum çeşitleri sayesinde bu bölgede de verim artışı hedeflenmektedir. Karadeniz Bölgesi’nde verimlilik ürün bazında değişir; çay ve fındıkta dünya çapında önemli miktarlar elde edilse de mısır gibi ürünler daha çok kendi tüketimine yöneliktir . Tarımsal verimlilik aynı zamanda ürün desenine de bağlıdır: Örneğin aynı araziden çeltik ekerek çok yüksek biyokütle elde etmek mümkünken, nadasa bırakılan bir alanda verim sıfırdır. Türkiye’de tarım yapılan alanların yaklaşık üçte biri nadas veya atıl durumdadır; bu alanların yem bitkileri veya baklagillerle değerlendirilmesi için politikalar geliştirilmektedir. Sonuç olarak, kıyı bölgeleri ve sulanabilen ovalar en verimli tarım alanları olarak öne çıkarken, engebeli araziler ve aşırı iklim koşullarına sahip bölgeler daha düşük verimli ancak belirli ürünlerde uzmanlaşmış bir tarımsal yapıya sahiptir.
Bölgelerin En Verimli Ürünleri
Aşağıda Türkiye’nin yedi bölgesinin her biri için öne çıkan en verimli tarım ürünleri ve bu ürünlerin yoğun olarak yetiştirildiği iller özetlenmiştir.
Marmara Ayçiçeği (yağlık), Buğday, Pirinç, Zeytin, Meyve, Sebze Tekirdağ, Kırklareli, Edirne: Ayçiçeği, buğday Edirne: Pirinç Bursa: Şeftali, kiraz, kestane gibi meyveler ; domates, biber gibi sebzeler Balıkesir (Güney Marmara):Zeytin (sofralık)
Ege Zeytin, Üzüm, İncir, Turunçgil, Pamuk, Tütün, Tahıl Manisa: Üzüm (çekirdeksiz kuru üzüm) ; TütünAydın: İncir ; Zeytin; Pamukİzmir: Zeytin; Turunçgiller; SebzeAfyonkarahisar: Haşhaş; Buğday, Arpa
Akdeniz Turunçgiller, Muz, Pamuk, Mısır, Sebze (Seracılık), Yerfıstığı, Gül Antalya: Turunçgil; Sebze (sera) ; Muz Adana (Çukurova): Pamuk, Buğday ; Mısır ; TurunçgilMersin: Turunçgil; Muz Isparta: Gül (yağlık) ; Elma
İç Anadolu Buğday, Arpa, Şekerpancarı, Patates, Nohut, Mercimek, Elma Konya: Buğday (lider üretici) ; ŞekerpancarıYozgat: Nohut, Mercimek Nevşehir & Niğde: Patates ; ElmaEskişehir & Ankara: Buğday, Arpa; Şekerpancarı
Karadeniz Fındık, Çay, Mısır, Kivi, Pirinç, Tütün Ordu & Giresun: Fındık (lider üretim) Rize: Çay (tek üretim bölgesi) ; KiviSamsun: Mısır; Pirinç; Tütün (Bafra) Kastamonu: Kenevir (tarihsel); Sarımsak (Taşköprü)
Doğu Anadolu Kayısı, Buğday, Arpa, Tütün, Şekerpancarı Malatya: Kayısı (dünya çapında) Erzurum: Buğday, Arpa Bitlis: Tütün Erzincan: Üzüm (Öküzgözü, Boğazkere); Şekerpancarı
Güneydoğu Anadolu Buğday, Pamuk, Kırmızı Mercimek, Antep Fıstığı, Zeytin, Karpuz Şanlıurfa: Buğday; Pamuk ; Mercimek Gaziantep: Antep fıstığı ; Zeytin (Kilis yöresi) Diyarbakır: Karpuz; Buğday; Pamuk Mardin: Mercimek; Buğday; Zeytin
Kaynaklar: Bölgesel ürün dağılımı ve verimlilik ile ilgili bilgiler, çeşitli kaynaklardan derlenmiştir. Önemli veriler arasında 1000 Çiftçi 1000 Bereket Programı raporları , coğrafya ve tarım üzerine akademik yayınlar ile TÜİK ve T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı istatistikleri yer almaktadır. Bu kaynaklara göre her bölgenin kendine özgü ürün desenleri ve tarımsal potansiyeli bulunmakta, iklim ve toprağın elverdiği ölçüde Türkiye genelinde geniş bir ürün yelpazesi yetiştirilebilmektedir.